Το ανθρώπινο εντερικό μικροβίωμα (gut microbiota) αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας τα τελευταία χρόνια. Λόγω της προόδου της τεχνολογίας και των εξελιγμένων γονιδιακών τεχνικών, η γνώση μας για τη λειτουργία και την σύσταση του ολοένα και διευρύνεται. Tι είναι λοιπόν αυτός ο «υπερ-οργανισμός», που έχει χαρακτηριστεί και ως το «ξεχασμένο όργανο»;

Το σώμα μας αποικίζεται από μια σύνθετη μικροβιακή «κοινότητα» στον γαστρεντερικό σωλήνα που έχει ονομαστεί συλλογικά εντερικό μικροβίωμα ή αλλιώς εντερική μικροχλωρίδα. Το ανθρώπινο εντερικό μικροβίωμα αποτελείται από περισσότερους από 10 τρισεκατομμύρια μικροοργανισμούς – τόσο συμβιωτικούς όσο και παθογόνους- οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και με το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή, συμβάλλοντας στην ομοιόσταση του οργανισμού. Μέχρι στιγμής, έχουν ανακαλυφθεί χιλιάδες διαφορετικοί μικροοργανισμοί στο έντερο του ανθρώπου, με πιο άφθονα τα φύλα Bacteroidetes και Firmicutes. Οι μικροοργανισμοί που αποικίζουν το έντερο καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την υγεία του πεπτικού μας συστήματος. Συγκεκριμένα, έχουν κρίσιμο ρόλο στην απορρόφηση θρεπτικών και ανόργανων συστατικών, στη σύνθεση ενζύμων, βιταμινών και αμινοξέων αλλά και στη διατήρηση της ακεραιότητας του εντέρου. Εκτός αυτών, προστατεύουν τον οργανισμό μας από διάφορους εξωγενείς παράγοντες και ρυθμίζουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

Το εντερικό μικροβίωμα διαφέρει μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, μεταξύ των φύλων, καθώς και μεταξύ ατόμων διαφορετικών ηλικιών. Επιπλέον, η σύνθεση της εντερικής μικροχλωρίδας ποικίλει ανάμεσα σε πληθυσμούς διαφορετικών χωρών. Για παράδειγμα, σχετικές μελέτες έχουν αναφέρει διαφορές στη σύσταση του μικροβιώματος ανάμεσα σε ευρωπαϊκούς πληθυσμούς και σε πληθυσμούς της Αφρικής, κάτι που στηρίζεται στις διατροφικές ανομοιότητες των δύο πληθυσμών. Γενικότερα, η διατροφή και το εντερικό μικροβίωμα είναι όροι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Μια τακτική ισορροπημένη διατροφή έχει αποδειχθεί ότι διατηρεί ένα σταθερό και υγιές μικροβίωμα και μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης πολλών ασθενειών. Πέραν της διατροφής, η ανάπτυξη και η σύνθεση του εντερικού μικροβιώματος επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως η γέννηση, η έκθεση στο στρες, το περιβάλλον, τα φάρμακα, το στάδιο του κύκλου ζωής και κάποιες ασθένειες.

Ο ρόλος των πρεβιοτικών και προβιοτικών

Η υγεία του εντέρου μπορεί να αποκατασταθεί  με την αύξηση των ευεργετικών μικροβίων και την μείωση των παθογόνων μικροοργανισμών στο έντερο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της κατανάλωσης διατροφικών παραγόντων, όπως πρεβιοτικών, προβιοτικών ή συμβιωτικών. Τα πρεβιοτικά είναι συστατικά τροφίμων (για παράδειγμα υδατάνθρακες) που αποτελούν την τροφή που θα καταναλώσουν οι ήδη υπάρχοντες ωφέλιμοι μικροοργανισμοί του εντέρου, με αποτέλεσμα την διέγερση της ανάπτυξής τους. Τα προβιοτικά από την άλλη, είναι οι ίδιοι οι ζωντανοί μικροοργανισμοί, οι οποίοι αποτελούν την εντερική χλωρίδα. Τα προβιοτικά που βρίσκονται σε κάποια τρόφιμα και συμπληρώματα διατροφής, είναι παρόμοια με τα προβιοτικά που υπάρχουν φυσιολογικά στο έντερο μας. Χαρακτηριστικοί αντιπρόσωποι προβιοτικών είναι οι γαλακτοβάκιλλοι και τα μπιφιδοβακτήρια (bifidobacteria) και βρίσκονται σε γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το γιαούρτι ή το τυρί. Τα συμβιωτικά είναι ένας συνδυασμός πρεβιοτικών και προβιοτικών.

Ωστόσο, η ισορροπία μεταξύ των μικροοργανισμών του εντέρου μπορεί να διαταραχθεί με αποτέλεσμα τη μείωση της ποικιλότητας των μικροοργανισμών. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται δυσβίωση και έχει συσχετιστεί με πολλές παθολογικές καταστάσεις, όπως η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, το μεταβολικό σύνδρομο, καρδιαγγειακές παθήσεις, η παχυσαρκία και ο καρκίνος. Γενικότερα, ένα έντερο με μειωμένη μικροβιακή ποικιλότητα είναι πιο ευαίσθητο σε προσβολή από παθογόνα.

Συνοψίζοντας, καταλήγουμε πως η δυνατότητα παρέμβασης και μεταβολής της σύνθεσης του εντερικού μικροβιώματος είναι πολλά υποσχόμενη για τη κλινική θεραπεία και πρόληψη, καθώς αναμένεται να αναδείξει νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις σε μια σειρά παθήσεων που σχετίζονται με τη δυσβίωση, όπως η παχυσαρκία ή ο καρκίνος. Ωστόσο, λόγω της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει το εντερικό μικροβίωμα, πριν εφαρμόσουμε τη τρέχουσα γνώση στην κλινική πρακτική, είναι απαραίτητη η περαιτέρω επίλυση ερωτημάτων σχετικά με τις αλλαγές στη σύνθεση του μικροβιώματος μέσω της διατροφής ή κατά τη διάρκεια ασθενειών.

Πηγές:

Flint, H., Scott, K., Louis, P. et al. The role of the gut microbiota in nutrition and health. Nat Rev Gastroenterol Hepatol 9, 577–589 (2012). https://doi.org/10.1038/nrgastro.2012.156

Zatorski, H., & Fichna, J. (2014). What is the Future of the Gut Microbiota-Related Treatment? Toward Modulation of Microbiota in Preventive and Therapeutic Medicine. Frontiers in medicine, 1, 19. https://doi.org/10.3389/fmed.2014.00019